Η Ελλάδα είναι η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός ελαιολάδου (13% της παγκόσμιας παραγωγής τη δεκαετία του 2000) μετά την Ισπανία (40%) και την Ιταλία (22%). Παράλληλα, η Ελλάδα υπερέχει σε όρους ποιότητας (τα ¾ της ελληνικής παραγωγής είναι εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο, έναντι 45% της ιταλικής και 30% της ισπανικής).
Παρά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και την αύξηση της διεθνούς ζήτησης (κυρίως λόγω της αυξημένης ζήτησης στις νέες αγορές κατά 19% την τελευταία δεκαετία καθώς γίνεται όλο και περισσότερο γνωστή η διατροφική αξία του ελαιολάδου), η πορεία του κλάδου στην Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια ήταν σε μεγάλο βαθμό αρνητική:
- Ο όγκος των εξαγωγών περιορίζεται διαχρονικά με αποτέλεσμα το μερίδιο της Ελλάδας στην διεθνή αγορά τυποποιημένου ελαιολάδου να έχει περιοριστεί στο 3% τη δεκαετία του 2000 από 4% τη δεκαετία του 1990.
- Μόνο το 20% της παραγωγής φθάνει στο στάδιο τυποποίησης, με το αντίστοιχο ποσοστό να είναι της τάξης του ½ για την Ισπανία και ¾ για την Ιταλία.
Οι Έλληνες παραγωγοί δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν τη διεθνή δυναμική του κλάδου, κυρίως λόγω διαρθρωτικών παραγόντων:
- Το κόστος ελαιοπαραγωγής είναι υψηλό στην Ελλάδα (€0,65/κιλό ελιών έναντι €0,6/κιλό στην Ιταλία και €0,55/κιλό στην Ισπανία), κυρίως λόγω της ύπαρξης μικρών εκτάσεων παραγωγής και της χαμηλής παραγωγικότητας εργασίας.
- Η πλειοψηφία των ελαιοτριβείων στην Ελλάδα είναι μικρά και παλιότερης τεχνολογίας σε σχέση με της Ισπανίας, με αποτέλεσμα το κόστος να είναι υψηλό (€0,19/κιλό ελαιολάδου έναντι €0,16/κιλό στα νέας τεχνολογίας). Στην Ιταλία τα ελαιοτριβεία, αν και είναι κυρίως μικρά, είναι σε κάποιο βαθμό καθετοποιημένα (με το στάδιο παραγωγής).
- Ο κατακερματισμός των συνεταιρισμών δυσχεραίνει τον έλεγχο ποιότητας και την προώθηση premium προϊόντων.
- Το μικρό μέγεθος των εταιρειών τυποποίησης (με κύκλο εργασιών €0,5 εκατ. έναντι €1,5 εκατ. στην Ιταλία) δεν επιτρέπει την αποτελεσματική προώθηση αναγνωρίσιμων brands.
Αν και την επόμενη πενταετία αναμένεται ανοδική ζήτηση (με μέσο ετήσιο ρυθμό 3% και 5% για τις νέες αγορές) και τιμές (€2,6/κιλό το 2015 από €2/κιλό τη διετία 2009-2010), ο σταδιακός περιορισμός των κονδυλίων της ΚΑΠ για το ελληνικό ελαιόλαδο (€420 εκατ. το 2020 από €550 εκατ. σήμερα) εκτιμάται ότι θα περιορίσει την παραγωγή κοντά στους 340.000 τόνους το 2015 και λίγο πάνω από 300.000 τόνους το 2020, από 360.000 τόνους το 2010 (λόγω ζημιογόνων αποτελεσμάτων σε μικρές εκτάσεις με χαμηλές αποδόσεις).
Η ευνοϊκή διεθνής συγκυρία και η ποιοτική υπεροχή του ελληνικού ελαιολάδου μπορούν να οδηγήσουν σε ανάπτυξη τον κλάδο μεσοπρόθεσμα. Για να υλοποιηθεί, ωστόσο, αυτή η δυνατότητα απαιτούνται διαρθρωτικές μεταβολές: (i) περιορισμός του κόστους παραγωγής, κυρίως μέσω συγκέντρωσης σε όλα τα στάδια παραγωγής και εισαγωγής νέων τεχνολογιών στα ισπανικά πρότυπα και (ii) αύξηση του μεριδίου παραγωγής που τυποποιείται, κυρίως μέσω συγκέντρωσης στους κλάδους των ελαιοτριβείων και των συνεταιρισμών, προώθησης ελέγχου ποιότητας και πολιτικών περιορισμού της φοροδιαφυγής. Η συνεπακόλουθη μεγέθυνση των ελληνικών εταιρειών τυποποίησης θα επέτρεπε την κατάκτηση μεγαλύτερου μεριδίου στη διεθνή αγορά τυποποιημένου ελαιολάδου, η οποία προσφέρει και την υψηλότερη υπεραξία (περίπου €1/κιλό, δηλαδή η τιμή είναι υψηλότερη κατά 50%).
